معرفـــی
یهودیت، با بیش از سه‌هزارسال تاریخ پیوسته، نخستین دین ابراهیمی است. قوم اسرائیل، که منشأ یهودیان است، نیای خود را ابراهیم می‌داند و عنوان اسرائیل را از لقب یعقوب، فرزند اسحاق و نوۀ ابراهیم گرفته است. در تورات، کتاب مقدس یهود، نام عبرانی (عبری) برای قوم حضرت ابراهیم و بعدها برای بنی‌اسرائیل به کار رفته است. یهود نیز واژه‌ای عبری است، به‌معنای ستوده، و همچنین صفتی است برای ساکنان یهودیه، قسمتی از سرزمین اسرائیل که طایفۀ یهودا در آن زندگی می‌کرد. از زمانی خاص در گذشته همه بنی‌اسرائیل را نیز به این نام (یهود) خوانده‌اند. در ایران از عنوان کلیمی یعنی پیرو موسی کلیم‌الله نیز برای نامیدن یهودیان استفاده می‌شود.
کتب مقـدس
حضرت موسی ده فرمان اولیه و متن تورات را حدود 3300 سال قبل، از جانب خدا برای بنی‌اسرائیل دریافت کرد. مجموعۀ 24 جلدی کتب مقدس یهود که به‌اختصار «تَنَخ» (عهد قدیم) نامیده می‌شود، دربردارندۀ تورات و کتاب‌های انبیای بنی‌اسرائیل در سه بخش است: تورات، نِویئیم (انبیا) و کتوبیم (مکتوبات).
تـورات، به‌معنای شریعت یا قانون، مهم‌ترین قسمتِ تنخ و متشکل از پنج سِفر (جلد) است. این کتاب با آفرینش جهان آغاز می‌شود، با ذکر تاریخ برخی پیامبران و سرگذشت بنی‌اسرائیل ادامه می‌یابد، در بخش‌هایی احکام دینی را بیان می‌کند و سرانجام با رحلت حضرت موسی پایان می‌یابد.
نویئیم (انبیا) دومین قسمت از تنخ و شامل هشت جلد است. این مجموعه متشکل از تاریخ و نبوت انبیایی است که پس از حضرت موسی، در مدتی نزدیک به هزار سال، به هدایت و ارشاد مردم پرداخته‌اند.
کتوبیم (مکتوبات) به سومین بخش تنخ گفته می‌شود که شامل یازده کتاب دربارۀ تاریخ و آثار انبیای بنی‌اسرائیل است، از جمله «تِهلیم» (مزامیر داوود) که شامل سروده‌هایی در مدح و راز و نیاز با خداست.
در کنار این کتب مقدس، بعدها مجموعه‌ای به نام «میشنا» (یا تورات شفاهی) تدوین شد که در آن چگونگی اجرای قوانین تورات توضیح داده شده است. تفسیری که بر میشنا نوشته شده «گِمارا» نام دارد و این دو کتاب را با هم«تلمود» می‌نامند. نسخۀ تلمود بابلی، حدود 1500 سال پیش، در 37 رساله تدوین شده و حاوی شریعت و مباحث مربوط به فقه یهود است.
اعتقادات
ده فرمان اساسی تورات به این شرح است:
1- من خدا، خالق تو هستم که تو را از سرزمین مصر، از خانۀ بندگی بیرون آوردم.
2- برای تو، معبودان دیگری در برابر من نباشد.
3 – نام خدای خالقت را بیهوده بر زبان مبر.
4- روز شبات (شنبه) را به یاد داشته باش که آن را مقدس بداری […] روز هفتم، تعطیلی برای خدای خالقت است، هیچ کاری را انجام نده.
5- پدرت و مادرت را احترام کن.
6- قتل نکن.
7- زنا نکن.
8- دزدی نکن.
9- برای همنوعت شهادت دروغ نده.
10- خانۀ همنوعت […] و آنچه متعلق به همنوع تو است، آرزو مکن و به آن‌ها حسد مبر.
همچنین مبانی ایمان یهود در سیزده اصل به این شرح بیان می‌شود:
1- خداوندِ متبارک، موجود (حاضر) و ناظر است.
2- او واحد و یکتاست.
3- او جسم ندارد و شباهتی هم به جسم ندارد.
4- او مقدم بر هر موجود قدیمی در جهان است.
5- عبادت موجودی به غیر از او جایز نیست.
6- او از نیت و افکار انسان‌ها آگاه است.
7- نبوت حضرت موسی سرور ما حقیقت دارد.
8- حضرت موسی به‌لحاظ نبوت از دیگر انبیای بنی‌اسرائیل برتر است.
9- تورات مقدس از جانب خداوند وحی شده است.
10- تورات در هیچ زمانی تغییر نیافته و نخواهد یافت.
11- خداوند، شریران را مجازات خواهد کرد و پاداش و اجر نیکوکاران را خواهد پرداخت.
12- ماشیح (منجی جهان) خواهد آمد.
13- مردگان در آینده زنده خواهند شد.
آیین عبادی
یهودیان معمولاً در هر روز سه نماز می‌خوانند و در روز شنبه (شبات) و برخی مناسبت‌های دینی، یک نماز اضافی هم خوانده می‌شود. می‌توان نماز را به‌تنهایی یا با جماعت در کنیسه (عبادتگاه یهودیان) خواند. علاوه بر این هر هفته چند فصل از تورات در کنیسه تلاوت می‌شود تا قرائت کل پنج کتاب تورات در یک سال تقویمی عبری کامل شود.
تقویم عبری
براساس دین یهود، ماه‌های عبری، قمری هستند و از طرفی، طبق فرمان تورات مناسبت‌های دینی باید در فصل خود واقع شوند؛ بنابراین هر دو یا سه سال یک‌بار، سال سیزده‌ماهه است. این تقویم تا حدود 1600 سال پیش بر رؤیت هلال ماه استوار بود؛ اما از آن زمان به بعد به‌صورت جداول منظم و دائمی تنظیم شد.
مناسبت‌های یهودی
در تورات پنج مناسبت دینی ذکر شده که شامل سه عید، یک روز مراسم سال نو و یک روز توبه (همراه با روزۀ بزرگ) است. علاوه بر این، دو جشن مذهبی و چند روزۀ سوگواری به مناسبت‌های تاریخی در تلمود به تقویم یهودی افزوده شدند.
مناسب‌های توراتی عبارت‌اند از: 1- عید پِسَح (فطیر) به‌یادبود سالروز آزادی بنی‌اسرائیل از بندگی مصریان؛ 2- عید شاووعُوت (هفته‌ها) به‌یادبود اعطای تورات؛ 3- عید سوکُوت (سایه‌بان‌ها) به‌یادبود حضور چهل سالۀ بنی‌اسرائیل در بیابان، پس از خروج از مصر؛ 4- روُش هَشانا (اول سال نو) آغاز سال نو در تقویم عبری و روز تعیین سرنوشت در سال پیش رو؛ 5- یوُم کیپور (روز کفاره).
دو مناسبت مهم تلمودی عبارت‌اند از: 1- روزۀ اِستِر و جشن پوریم (قرعه‌ها) به‌یادبود نجات یهودیان از قتل عام؛ 2- جشن حنوکا (روشنایی‌ها) به‌یادبود افتتاح مجدد معبد دوم بیت‌المقدس.
در عید پِسَح، مهم‌ترین عید یهودی که در اوایل بهار به مدت هشت روز به مناسبت آزادی بنی‌اسرائیل از مصر برگزار می‌شود، نان فطیر صرف می‌شود و در مراسم دو شب نخست، سفره‌ای خاص با خوراکی‌های نمادین دینی تدارک می‌بینند و وقایع مربوط به آزادی یهودیان از یوغ فرعون مصر قرائت می‌شود. همچنین در «یُوم کیپور» که در تورات از آن با عنوان روز کفارۀ گناهان یاد شده، یهودیان از هنگام غروب، روزۀ خود را آغاز می‌کنند و با حضور تمام‌وقت شب و روز بعد در کنیسه‌ها، به نماز و عبادات مفصل به نیت بخشش گناهان می‌پردازند و با غروب آفتاب این روز، روزۀ خود را می‌گشایند.
برخی آیین‌های یهودی
پسران در یهودیت هشت روز پس از تولد طی مراسم دینی ختنه می‌شوند. سن تکلیف برای دختران دوازده و برای پسران سیزده سالگی است. نماز جماعت به‌شرط حضور حداقل ده نفر مرد مکلف برگزار می‌شود. مراسم عقد ازدواج نیز در حضور ده نفر مرد مکلف که دو نفر از آن‌ها شاهد هستند با قرائت دعاهای خاص، اعطای حلقه (یا سکۀ نقره) از طرف داماد به عروس و نیز تحویل سند شرعی ازدواج (کِتوبا) به عروس از سوی داماد انجام می‌پذیرد.
قوانین حلال و حرام خوراکی‌ها در یهودیت بسیار مفصل است و به‌خصوص ذبح شرعی چهارپایان و پرندگان جایگاه مهمی در این آیین دارد.
یهودیت بر این باور است که هر انسانی، فارغ از قومیت و دین، چنانچه از گناهان کفر، قتل، زنا و دزدی پرهیز کند، مشمول رستگاری خواهد بود. بااین‌حال به‌دلیل پذیرش شریعتی بسیار مفصل‌تر در تورات، خود را در صورت رعایت تمام آن احکام، شایستۀ جایگاهی عالی می‌داند. ضمن آنکه علی‌رغم نبودِ تبلیغ و دعوت دینی در یهودیت، گرویدن به این دین، پس از فراگیری و التزام عملی به احکام شرعی، طی مراحلی میسر است.
جمعیت و اماکن مقدس
جمعیت یهودیان جهان حدود 13 میلیون نفر است که امروزه حدود 10 تا 15 هزار نفر آن‌ها ساکن ایران هستند.
پیشینۀ حضور یهودیان در ایران به ۲5۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. پس از ویرانی معبد بیت‌المقدس در اورشلیم، اکثر یهودیان به مناطقی در جنوب عراق فعلی و ایران کوچ کردند و پس از دومین ویرانی نیز یهودیان به بابل و عراق و ایران ساسانی وارد شدند و بعدها به‌تدریج به اروپا و دیگر مناطق مهاجرت کردند. از اماکن مذهبی مقدس نزد یهودیان در ایران می‌توان به آرامگاه‌های اِستِر و مُردِخای در همدان، حَبَقوق نبی در تویسرکان و دانیال نبی در شوش اشاره کرد.
